Antonina Hoffmann

Antonina Hoffmannowa

Hoffmann Antonina (ur. 16 VI 1842 r. w Trzebinach k. Wschowy – zm. 16 VI 1897 r. w Krakowie), aktorka. Była córką Jana Hoffmanna i Emilii z domu Thiel, zubożałych ziemian pochodzenia niemieckiego, ewangelików. Uczyła się na pensji P. Krakowowej w Warszawie (kierownictwo tej pensji objęła po sprzedaży majątku matka Hoffmannowej). Brała tam udział w amatorskich przedstawieniach szkolnych. Mimo oporu rodziny postanowiła zostać aktorką; w 1858 r. po odbyciu kilku lekcji u J. Królikowskiego wstąpiła do warszawskiej Szkoły Dramatycznej, którą wówczas kierował J. Rychter. Przed ukończeniem szkoły debiutowała 13 II 1859 r. w WTR w roli Fryderyki Wagner („Kamień probierczy”), została zaangażowana i występowała do 20 IX 1860 r. (równocześnie studiując jeszcze w Szkole Dramatycznej); grała kilka ról, m.in. Klarę („Zemsta”). Nie mając jednak w WTR możliwości poważniejszej pracy, przyjęła propozycje J. Pfeiffera i zaangażowała się do t. krak.; po raz pierwszy wystąpiła 29 XII 1860 r. w roli tyt. w „Precjozie”. W Krakowie występowała do końca życia. W miernym zespole Pfeiffera (potem pod dyrekcją A. Miłaszewskiego) szybko osiągnęła pozycję pierwszej aktorki (pierwszy benefis 23 V 1861 r.); grała bardzo wiele ról, ale bez wyboru, bez uwzględnienia jej możliwości i cech talentu. W lecie 1861 r. i przez kilka miesięcy w 1864 r. występowała również z zespołem krakowskim we Lwowie. W tym też okresie została towarzyszką życia S. Koźmiana (związek ten trwał aż do jej śmierci, ale nie został zalegalizowany). Wskutek nieporozumień z Miłaszewskim 2 III 1865 r. ustąpiła z teatru; w kwietniu tegoż roku występowała gościnnie w zespole K. Sulikowskiego w Tarnowie.

Wróciła na scenę krakowską po objęciu teatru w sezonie 1865/66 przez A. Skorupkę (i S. Koźmiana jako kierownika artystyczne); na pierwszym przedstawieniu 18 XI 1865 r. „powitano ją bukietami” (K. Estreicher). Wraz z nią w teatrze krakowskim znaleźli się m.in. H. Modrzejewska, F. Benda, W. Rapacki (ojciec), B. Ładnowski; był to najlepszy wówczas zespół aktorski na ziemiach polskich. Współ­pracując z Koźmianem (który od 1871 r. objął dyrekcję teatru krakowskiego) Hoffmannowa stała się najwybitniejszą przedstawicielką stworzonej przez niego „szkoły krakowskiej”. Z ini­cjatywy Koźmiana wyjeżdżała często za granicę „dla zwiedzenia najcelniejszych teatrów”, głównie do Wiednia, gdzie zapoznała się i zaprzyjaźniła z aktorką Charlottą Wolter. W sezonach letnich 1866-69 i 1872 wyjeżdżała z zespołem krakowskim na występy do Poznania oraz Krynicy, Kielc, Solca i Tarnowa; w 1891 r. była z teatrem krakowskim na występach w Pradze. Wyjeżdżała również sama na występy gościnne do Lwowa (1873 r., 1882 r., 1885 r.), Poznania (1878 r.), Warszawy (1876 r. – przedstawienie amatorskie towarzystwo dobroczynności „Przytulisko”, potem WTR: 14 XI-19 XII 1881 r., 25 VIII-4 X 1882 r. i 23 IX-28 X 1884 r.). Od czerwca do sierpnia występowała w Pawłowsku koło Petersburga w zespole A. Łukowicza. Po ustąpieniu Koźmiana z dyrekcji w 1885 r. Hoffmannowa pozostała nadal w teatrze krakowskim. Przepracowanie wywołało ciężką chorobę nerwową, która od listopada 1891 r. do lipca 1893 r. uniemożliwiła jej występy. W 1893 r. weszła w skład zespołu T. Pawlikowskiego w nowym teatrze, nie wiążąc się jednak stałym kontraktem. Nieuleczalna choroba (rak) zabierała coraz więcej sił aktorce, jednak Hoffmannowa grała jeszcze po ciężkiej operacji, a nawet opracowała nową rolę.

Hoffmannowa miała korzystne warunki fizyczne. Była zgrabna, giętka i ruchliwa, o wielkim wdzięku w ruchu i geście. Mimo średniego wzrostu, na scenie nieraz sprawiała wrażenie rosłej kobiety. Nieregularne, lecz piękne rysy odznaczały się dużą wyrazistością. Mimika, zawsze podporządkowana dykcji, mimo swej żywości była umiarkowana. Największą ozdobą Hoffmannowej były wspaniałe czarne oczy i bardzo długie kasztanowate włosy. Możliwości głosowe Hoffmannowej były niewielkie, ale dzięki wytrwałej pracy władała swoim głosem mistrzowsko. Podawała nie tylko bezbłędnie treściową zawartość tekstu, lecz wydobywała nieprzeczuwane piękności wiersza. Znakomite opanowanie możliwości wokalnych i właściwe dysponowanie nimi umożliwiało jej zwycię­skie i swobodne pokonywanie największych trudności, zarówno co do rozpiętości skali, jak i siły głosu. Sangwiniczny temperament Hoffmannowej, zarówno w życiu jak na scenie, objawiał się wielką żywością, prostotą, szczerością, humorem, bystrą inteligencją i wielką wra­żliwością w przyjmowaniu i odtwarzaniu wrażeń. Program Hoffmannowej w sztuce aktorskiej polegał na wierno­ści wobec wzorów życiowych psychiki ludzkiej, na traktowaniu roli jako logicznej, umotywowanej całości i najwierniejszym odtworzeniu zamiaru autora z podporządkowaniem całkowitym temu celowi ko­rzyści osobistych.

Kreacje aktorki sprawiały wraże­nie niezwykle oryginalne przez swą nieprzeciętną „prawdziwość”, osiąganą przecież środkami arty­stycznymi. Charakteryzowały je: pozbawienie dykcji deklamacyjności, a gestu – konwencjonalnej pozy, niezwykły umiar przy równoczesnej swobodzie w sto­sunku do efektów scenicznych, duże ich zbliżenie do objawów życia codziennego. Dzięki temu po całko­witym opanowaniu swoich środków wyrazu, zajęła Hoffmannowa postawę świadomie polemiczną z powszechnie przyjętymi, odmiennymi metodami, wykraczając nawet w swej grze poza obręb konwencji zalecanych przez „szkołę krakowską” Koźmiana. Bogactwo możliwości i umiejętności Hoffmannowej spowodowało, że w ciągu swego pobytu na scenie występowała w szerokim zakresie ról. Niepowodzenia spotykały ją z reguły w narzucanych jej początkowo rolach lirycz­nych i sentymentalnych, które były zbyt sprzeczne z jej charakterem. Z biegiem lat straciła też upodobanie do ról komicznych i charakterystycznych repertuaru „ludowego”, mimo że tu odnosiła świetne sukcesy.

Do 1865 r. grała wszelkie role kobiece od naiwnych przez amantki salonowe, bohaterki dram. i tragiczne, role komiczne, charakterystyczne, aż do matek tra­gicznych. W 1865-71 jej zainteresowania, w lepszych o wiele warunkach pracy, skupiały się na rolach amantek komicznych i dram. oraz na postaciach kobiet władczych, namiętnych, w sytuacjach bardzo dramatycznych. Wtedy też pojawiły się początki silnego zainteresowania współczesnym dramatem mieszczańskim i salonowym. Już wówczas przepro­wadzała pomyślnie zasadę pełnej kompozycji roli, choć ograniczała się jeszcze do odtwarzania najważniej­szych rysów postaci, rzadko zdobywając się na pre­cyzję wniknięcia w szczegóły. Dalsze lata przyniosły w tym właśnie kierunku ogromny postęp; jej role opracowane były z niezwykłą precyzją w najdrobniej­szych odcieniach, nie tracąc przy tym nic ze swej spoistości. W 1871-76, obok znakomitych kreacji w repertuarze klasycznym, wysunęły się na pierwsze miejsce role amantek we współczesnym dramacie.

Po 1876 r. zaczęła w utworach tych wybierać role o za­barwieniu charakterystycznym, grała chętnie dram. role kobiet starszych, nie wykluczając jednak twórczości w repertuarze komicznym. W tym też kierunku, z coraz silniejszym uwzględnieniem wymagań swojego wieku, układała Hoffmannowa swój repertuar nadal, do końca pracy. Ogółem grała około czterystu ról. Do jej naj­znakomitszych kreacji należą: Klara („Śluby panieńskie”), Kamila („Nie igra się z miłością”), Beatrice („Wiele hałasu o nic”), Katarzyna („Poskromienie złośnicy”), Beata („Halszka z Ostroga”), Gulda („Cyganie na Litwie”), Fedra („Fedra”), Gilberta („Frou-Frou”), Księżna Falconieri („Dalila”), Seweryna („Księżna Jerzowa”), Mrs Clarkson („Cudzoziemka”), Odette („Odette”), Fedora („Fedora”), Kasz­telanowa („Dwie blizny”), Pani Desvarennes („Sergiusz Panin”), Księżna de Reville („Świat nudów”). Jedną z największych zasług Hoffmannowej dla teatru polskiego był jej udział, często przeważający, we wprowadzeniu na scenę dramatów ulubionego jej poety – J. Słowackiego. W wielu z nich grała główne role, m.in. Amelię („Mazepa”), Pazia („Maria Stuart”), Aldonę („Mindowe”), Rozę („Lilla Weneda”), Idalię („Fantazy”), Salomeę („Horsztyński”), role tytułowe w „Balladynie” i „Beatryks Cenci”. Nadto udało się jej uzyskać zgodę cenzury petersbur­skiej na zagranie w Pawłowsku fragmentu „Balladyny”, natomiast zdobyte zezwolenie na przedstawienie na jej benefis w Warszawie całego tego dzieła – zostało cofnięte.

Pobrano ze strony: https://encyklopediateatru.pl/osoby/40833/-

Zdjęcie wyróżniające, źródło: https://polona.pl/item-view/97eb59d7-b1e2-425f-8c7e-639064accc5a?page=0