Zbiory

Podstawę działalności każdego muzeum, także Muzeum w Chrzanowie, stanowią zbiory muzealiów. Gromadzone przez ponad 60 lat są nie tylko materialnym dowodem pracy muzealników chrzanowskich. Przechowywane są w magazynach, zabezpieczane i poddawane konserwacji, opracowywane przez fachowców, wykorzystywane do pracy naukowej, potrzebne w działalności oświatowej i popularyzatorskiej, a w końcu podziwiane na wystawach są substancją mówiącą o tożsamości wspólnoty, jaką stanowią mieszkańcy ziemi chrzanowskiej.

W obrębie zainteresowań Działu Historii i Kultury Regionu, który po 1976 r. skupił w sobie dawne działy: historyczno-archeologiczny, sztuki i częściowo etnograficzny, od początku istnienia Muzeum znajdowały się realia i archiwalia związane z szeroko pojętą historią Chrzanowa i regionu. Wraz z upływem czasu w jego zbiorach znalazły swoje miejsce także kolekcje o znaczeniu ponadregionalnym. Wśród nich warto wymienić kolekcje: biżuterii patriotycznej, guzów kontuszowych, malarstwa polskiego z przełomu XIX i XX wieku oraz malarstwa współczesnego, naczyń cynowych, szkła biedermeierowskiego, biżuterii krakowskiej. Jednym z najcenniejszych zbiorów są judaika. Zasoby Działu Historii i Kultury Regionu liczą dziś kilka tysięcy muzealiów, z zakresu archeologii, archiwistyki, sfragistyki, numizmatyki, rzemiosła artystycznego, malarstwa, rzeźby, grafiki.

ARCHEOLOGIA Zbiory archeologiczne, z których najstarsze sięgają wiekiem górnego paleolitu w dużej mierze pochodzą z badań wykopaliskowych prowadzonych przez archeologów pracujących w chrzanowskim Muzeum. Zdecydowaną większość stanowią zabytki kultury łużyckiej: ceramika – garnki, wazy, czerpaki, amforki, placki, kubki oraz ozdoby – wykonane z brązu i ołowiu zawieszki skroniowe, bransolety, szpile, naszyjniki, paciorki, wisiorki.

JUDAIKA Jedną z najcenniejszych kolekcji jest zbiór judaików. Jest ona częściowo eksponowana w ramach jednej z kilku wystaw stałych, mającej na celu przybliżenie przede wszystkim mieszkańcom kultury materialnej i duchowej społeczności, która do wybuchu II wojny światowej stanowiła ponad połowę ludności miasta, od lat cieszący się niesłabnącym „powodzeniem” i zainteresowaniem wśród instytucji organizujących ekspozycje o tematyce żydowskiej. Trzon kolekcji stanowią przedmioty związane z kultem religijnym, zarówno tym sprawowanym w synagogach – dwa zwoje Tory i elementy jej rytualnego ubioru, parochety czyli zasłony na szafy ołtarzowe, jak i tym odbywającym się w domach – tałes czyli szal modlitewny, kilkanaście atar – kołnierzy do tałesów, tefiliny – kostki modlitewne. W kolekcji są także liczne świeczniki: ośmiopromienne lampki chanukowe, siedmioramienne menory, czteropłomienne „świeczniki polskie” z heraldycznym orłem, balsaminki czyli kadzielniczki o wieżyczkowym kształcie, puszki na owoc etrogu, w tym XVII-wieczna wykonana w Naumburgu w kształcie owocu granatu, naczynia: talerze sederowe, kubki i pucharki kiduszowe, kieliszki, zaś jej dopełnieniem są przedmioty codziennego użytku, archiwalia i malarstwo, w obrębie którego wymienić można prace nie tylko twórców lokalnych Jana Chwastowskiego i Władysława Bytomskiego, ale także Leona Lewkowicza, Artura Markowicza, Michała Pociechy i Gustawa Rogalskiego.

CECHY Wśród najciekawszych muzealiów związanych z historią miasta wymienić należy zabytki cechowe: m.in. XVII-wieczne przywileje właścicieli miasta, lady i obesłania cechowe, księgi uchwał i przyjęć do cechów oraz zbiór pieczęci.

SZTANDARY i SZKOŁA Kolejną kolekcją jest zespół sztandarów, w którym znalazły się m.in. sztandary najstarszych szkół chrzanowskich – szkoły męskiej im. A. Mickiewicza i szkoły żeńskiej im. M. Konopnickiej oraz Gimnazjum. Historię szkolnictwa dokumentują także archiwalia, w tym arkusze ocen i fotografie.

PATRIOTYCZNA Niewielki, ale reprezentatywny jest zbiór biżuterii patriotycznej zwanej także żałobną, będącej formą wyrażania uczuć narodowych wobec państw zaborczych w XIX w., zapoczątkowany w 1962 r., na który składają się wykonane ze skromnych materiałów wyroby rzemiosła artystycznego takie jak: pierścionki, krzyżyki, broszki, medaliony, dewizki, bransolety, kolczyki.

KRAKOWSKA Inny rodzaj biżuterii, choć również XIX-wiecznej, reprezentuje kolekcja biżuterii krakowskiej, zwanej również ludową, stanowiącej niegdyś pożądaną ozdobę odświętnego stroju nie tylko posażnej panny z podkrakowskiej wsi, ale także niejednego zamożnego gospodarza i jego żony. Zbiór mały, liczący kilkanaście eksponatów, gromadzony w latach 1967-1981, tworzą spinki do koszul, pierścienie męskie z 3. koralami, korale, zawieszki do korali m.in. z Matką Boską Częstochowską oraz okazały krzyż do korali.

GUZY Do biżuterii można również zaliczyć również kolekcję guzów kontuszowych i żupanowych, prowadzoną przez wiele lat przez Irenę Mazaraki, a zapoczątkowaną w 1968 r. darem Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, który zresztą darowiznami często wzbogacał zbiory chrzanowskiego Muzeum.  W zbiorze tym przeważają pągwice wykonane z kamieni półszlachetnych, takich jak agat, ametyst, awenturyn, chalcedon, granat, jaspis, turkus, a uzupełniają go okazałe guzy metalowe wykonane z mosiądzu i srebra.

SZKŁO Kolejna kolekcja to zbiory XIX-wiecznego szkła, zainicjowana w 1967 r., obejmująca przede wszystkim walcowate szklanki, puchary, karafki, cukiernice, patery, kieliszki, pojemniczki na przyprawy i konfitury, wazony, oraz puzderko-puderniczkę, zazwyczaj wykonane z wielowarstwowego, szlifowanego szkła w kolorach mlecznym, szafirowym, rubinowym, zdobione głównie ornamentami roślinnymi, ale także ikonografią ze świata zwierząt, różnorakimi symbolami, np. masońskimi, a nawet scenami figuralnymi – scena z legendy o św. Hubercie.

CYNA Wśród muzealnych kolekcji cenny jest również zbiór ponad 70 wyrobów rzemiosła konwisarskiego, czyli wykonanych z cyny, z okresu od XVIII do początków XX w., który obejmuje głównie naczynia codziennego użytku – dzbany, kufle, talerze, miarki, konewki, szkandele, czyli grzałki, misę, herbatnicę, termos, trzyczęściowy angielski komplet do herbaty, figurkę słonia, secesyjną paterę, popielniczkę, pamiątkowy kubek z widoczkami Warszawy, lampkę oliwną, apteczny czerpaczek. W zbiorze znalazły się również naczynia związane z działalnością cechów rzemieślniczych, o czym świadczą wyryte na ich powierzchni inskrypcje – wilkomy, czyli puchary oraz talerze, a także przedmioty stanowiące niegdyś zapewne wyposażenie kaplic bądź kościołów: liczne tralkowe świeczniki, ampułki mszalne i kielich.

SAMOWARY Wśród kolekcji naczyń warto wspomnieć także liczący kilkanaście obiektów zbiór samowarów z XIX i początków XX w., głównie tulskich, pośród których znalazły się także warte uwagi dwa polskie: srebrzony samowar wyprodukowany w warszawskiej fabryce Norblina, zdobiony grawerowanym wzorem kwiatowym, z zachowanym pełnym garniturem do herbaty oraz samowar z blachy mosiężnej wyprodukowany w fabryce wyrobów metalowych w Dębniku pod Krakowem Wł. Sulikowskiego.

KAMIONKA Równie interesujący jest zbiór dziewięciu XVIII- i XIX-wiecznych „buncloków”, czyli wyrobów z kamionki bolesławieckiej, na który składają się charakterystyczne brązowe, szkliwione dzbany z cynowymi pokrywkami, w tym kilka z nakładanymi biskwitowymi elementami dekoracyjnymi w kolorze białym, konew, butla i termofor.

PORCELANA Znacznie liczniejszy, bardziej kolorowy i bardzo różnorodny jest zbiór porcelany, który obejmuje naczynia różnorakie począwszy od kwiecistych filiżanek i garnuszków do parzenia ziółek oraz tych z widoczkami starych uzdrowisk o wartości raczej sentymentalnej niż antykwarycznej, poprzez szlachetny komplet filiżanek do mokki z białej porcelany Rosenthala, aż po wykwintne angielskie talerze i półmiski podszkliwnie malowane kobaltem w bogate wzory roślinne i sielskie widoki średniowiecznych ruin, delikatne mlecznobiałe świeczniki z amorkami i przepyszną bombonierę ze złoconymi brzegami.

MEBLE W chrzanowskich zbiorach nie mogło zabraknąć również mebli, których kolekcja, systematycznie powiększana aż po dzień dzisiejszy, zawiera egzemplarze zarówno reprezentujące gusta i poziom życia chrzanowskiego mieszczaństwa, a później także i inteligencji, jak i ziemiaństwa zamieszkującego okoliczne dwory i pałace, przy czym szczególnie chętnie pozyskiwano meble w stylu Biedermeier prezentowane przez kilkanaście lat w ramach tzw. saloniku biedermeierowskiego – ekspozycji wnętrza w pomieszczeniu lamusa z zachowaną zabytkową boazerią, aktualnie poddawanej gruntownej renowacji. Do cenniejszych obiektów w kolekcji należą: 3 XIX-wieczne sekretery, biurka, m.in. biurko cylindryczne, ławka intarsjowana z 1. ćwierci XIX w., serwantka, zestaw składający się z masywnego kredensu i pomocnika, niektóre komody i szafy, szafy biblioteczne, kilka stołów i konsola, zestawy salonowe – stół, krzesła, fotele, kanapy, w tym nabyta na początku bieżącego roku lekka kanapa w stylu biedermeierowskim, lustra wiszące i stojące, mała toaletka z wahadłowym lustrem, niciaki i karciaki.

ZEGARY Niejako uzupełnieniem kolekcji mebli jest zbiór zegarów, wśród których najliczniejszą grupę stanowią zegary szafkowe ścienne. Do najcenniejszych zaś należą XIX-wieczny wiedeński zegar skrzynkowy w bogatej ramie obrazowej sygnowany Rettich oraz, również wiedeński, zegar stojący z końca XIX w. zdobiony obficie symbolem Gwiazdy Dawida umiejscowionym na porcelanowym cyferblacie, mosiężnych wagach i wahadle oraz rzeźbionym naczółku. Kolekcji dopełniają zegary kominkowe, wśród których uwagę zwraca wykonany z białego marmuru zegar klasycyzujący, zegary biurkowe, kilka zegarków kieszonkowych oraz zegar słoneczny.

MILITARIA W chrzanowskich zbiorach znalazł się także spory, liczący około dwustu zabytków zbiór militariów, na który składają się broń biała i palna, akcesoria i mundury, różnorakie oznaki, odznaki i odznaczenia. Zapewne inicjatorem kolekcji, ale także darczyńcą kilku obiektów, był Mieczysław Mazaraki znawca łowiectwa, członek krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy. Do najciekawszych muzealiów w zbiorze gromadzonym głównie w latach 60. i 70. XX w. zaliczyć można przykłady broni wschodniej – łuk refleksyjny, prawdopodobnie turecki, XVII-wieczny, XIX-wieczny kindżał w typie tureckim oraz kukri – nóż nepalski, z przełomu XVIII i XIX w., przykłady broni palnej, jak choćby pistolet skałkowy z przełomu XVIII i XIX w., pistolet iglicowy z 1. połowy XIX w., wykonany w fabryce Johanna Peterlongo w Innsbrucku czy pistolety kapiszonowe dwulufowe LePage i St. Etienne, również pochodzące z 1. połowy XIX w. oraz broni białej, wśród których najlepiej zachowane są szabla bojowa z rękojeścią wykładaną skórą jaszczura oraz szabla ułańska.

MONETY Ciekawy jest zespół numizmatów, liczący kilkaset pozycji inwentarzowych, w którym na czoło wysuwa się tzw. skarb z Czyżówki – zbiór prawie 3 000 monet, głównie polskich i austriackich z XVII i 1. połowy XVIII w. znaleziony w latach 60. XX w.  podczas ziemnych  prac budowlanych.

MALARSTWO Liczną i różnorodną, choć bardzo nierówną kolekcję stanowią zbiory malarstwa. W ich obrębie znajdują się dzieła takich artystów jak Teodor Axentowicz, Erazm Rudolf Fabijański, Andrzej Grabowski, Fryderyk Hayder, Stanisław Masłowski, Józef Mehoffer, Matylda Meleniewska, Ferdynand Ruszczyc, Kazimierz Sichulski, urodzony w Chrzanowie Władysław Bakałowicz i pochodzący z pobliskiego Krza Henryk Uziembło, których prace zakupiono do zbiorów w ostatnich trzech latach, licznych artystów współczesnych jak Janina Kraupe-Świderska, Allan Rzepka, Tadeusz Łakomski, Adam Pociecha, Ewa Cofalik-Dobosz w tym także należących do Grupy Twórczej Postawy – m.in. Janiny Rebrow-Berdak, Stefana Berdaka, Andrzeja Chwastowskiego, Ryszarda Ledwosa, Józefa Stasiaka, Teresy Świeżanki-Klimeckiej – nad którą w latach 1974-1995 Muzeum sprawowało mecenat, jak i liczne prace twórców nieprofesjonalnych, których grupa przez ponad 20 lat, pod opieką starszej kustosz Wiktorii Hadyś, skupiała się wokół Muzeum.

RZEŹBA Z kolei wśród nielicznych muzealiów z dziedziny rzeźby do najcenniejszych zaliczyć należy rzeźbę polichromowaną z drewna lipowego przedstawiającą postać św. Stanisława ze Szczepanowa, interpretowaną również jako św. Marcin z Tours, z końca XV lub z początku XVI w., stiukowe popiersie Róży Loewenfeld autorstwa Carla Schlütera z 2. połowy XIX w., marmurowe popiersie Kazimierza hrabiego Potulickiego wykonane przez Oskara Sosnowskiego w 1839 r. oraz kilkanaście „gipsów” Luny Amalii Drexler z lat 1910-1927.

ETNOGRAFIA Od początku swego istnienia Muzeum w Chrzanowie gromadziło także eksponaty etnograficzne, na które składały się liczne elementy stroju ludowego Krakowiaków Zachodnich, jak gorsety, zapaski, chusty czepcowe, sukmany, obiekty budownictwa drewnianego wraz z wyposażeniem, narzędzia rolnicze, rzemieślnicze i domowe, zabytki sztuki ludowej, z czasem przechowywane i eksponowane przede wszystkim w oddziale terenowym Muzeum – skansenie w Wygiełzowie, budowanym od 1968 r., a otwartym w 1973 r., do którego w 1976 r. przeniesiono Dział Etnografii. W 2008 r. zbiory etnograficzne, decyzją władz samorządowych, za zgodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przekazane zostały nowej, samodzielnej instytucji Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec. Kolekcja ta powstaje na nowo w ramach Działu Etnografii.

PRZYRODA Niemal połowę zbiorów stanowią eksponaty Działu Przyrody i Ochrony Środowiska, na które składają się okazy zielnikowe, dermoplastyczne i geologiczne, ilustrujące bogactwo nie tylko flory i fauny regionu, ale także jego przyrody nieożywionej. Przez wiele lat był to najprężniej rozwijający się spośród muzealnych działów, jako że przyrodnikami byli Irena i Mieczysław Mazarakowie. Zbiór ten dynamicznie się rozrastał, powiększając się rokrocznie o kilkaset okazów, dzięki zaangażowaniu i niemal niepohamowanej pasji zbierackiej starszego kustosza Piotra Grzegorzka. Zasoby przyrodnicze eksponowane są od lat na dwóch wystawach stałych zlokalizowanych w budynku lamusa dworskiego przy ul. Mickiewicza 13, prezentujących geologię i faunę regionu oraz w ramach, aktualnie poddawanej rewitalizacji, nietypowej formy ekspozycji pod gołym niebem zwanej ogrodem geologicznym przy Domu Urbańczyka.

BIBLIOTEKA Dział Naukowo-Oświatowy Muzeum skupia w swojej strukturze bibliotekę naukową. Najstarsze woluminy pochodzą z XVI w. Do szczególnie ważnych zaliczyć należy zbiór specjalny prawie 700 chrzanowianów przekazany w 2000 r. przez pochodzącego z Chrzanowa znanego krakowskiego antykwariusza i kolekcjonera Edwarda Edwina Śmiłka, archiwum dokumentacji naukowej, gromadzące wszelkie opracowania i materiały o charakterze naukowym i popularyzatorskim, przygotowywane zarówno przez pracowników Muzeum, jak i osoby zewnętrzne.

AGF Archiwum Grafiki i Fotografii, w którego zasobach znajdują się archiwalne zdjęcia ilustrujące architekturę, przyrodę i kulturę regionu w wielu jej przejawach. W zbiorach tego działu znajdują się fotografie dokumentujące życie codzienne mieszkańców regionu w różnych jego przejawach, takich jak pracy, stroju ludowego, działalności społecznej różnych organizacji. Różnorodne są także formy materiałów przechowywanych w tym dziale: odbitki pozytywowe, negatywy na płytkach szklanych, negatywy celuloidowe.

PAPALIA Od 2007 r. zbiory tego działu wzbogacają się o przekazywaną etapami, liczącą prawie 35000 różnorodnych obiektów, zgromadzoną przez Henryka Czarnika kolekcję papaliów, ilustrujących pontyfikat św. Jana Pawła II. Znajdziemy w niej znaczki pocztowe, medale, plakiety oraz książki związane z osobą Papieża.


Zmiana czcionki
Kontrast