Balsaminka wieżyczkowa

Słowa kluczowe
balsaminkajudaika

Twórca/wytwórnia
firma Pogorzelskiego

Miejsce powstania/znalezienia
Polska

Data powstania/znalezienia
1884 r.

Rodzaj
Rzemiosło artystyczne, judaika

Technika
Techniki złotnicze (kanelowanie, puncowanie, klepanie, grawerowanie)

Tworzywo/materiał
Srebro

Wymiary
wys.: 20 cm, szer.: 4,3 cm

Sygnatury, napisy, znaki twórcy

Numer inwentarzowy
MCh/S/1331

Dział
Historii i Kultury Regionu, Sztuka

Właściciel
Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich

Prawa autorskie

Lokalizacja
Muzeum, ul. Mickiewicza 13

Komentarze

Jan POGORZELSKI (czynny 1844-1875; firma do 1939 r.). Wytwórnia z magazynem gotowych wyrobów ze srebra znajdowała się przy ul. Bielańskiej nr 17 w Warszawie.

Jan Pogorzelski działał w drugiej połowie XIX w. kiedy złotnictwo warszawskie znajdowało się w rozkwicie. Otwarte drogi handlowe na wschód i zachód, nowe rynki zbytu w głębi Rosji, stworzyły dogodne warunki rozwoju złotnictwa. O złotniku Pogorzelskim zachowało się szereg danych archiwalnych, wiele odczytać można z samych dzieł tej wytwórni licznie zachowanych. Łączył on, jak to ówcześnie bywało – zawód złotnika z kupiectwem. Wytwórnia z magazynem gotowych wyrobów ze srebra znajdowała się przy ul. Bielańskiej nr 17. Współwłaścicielem wytwórni był Władysław Strengiel. Jak informują sygnatury na srebrach, mistrz Jan współpracował także z firmą Wertheim i Segal (ul. Nalewki 14). Wyroby z sygnaturą Pogorzelskiego spotykamy także w pierwszym dwudziestoleciu XX w., co wskazuje, że firma ta była czynna do około 1920 roku. Znaczył on wykonywane w swojej wytwórni przedmioty, podłużną, bardzo czytelną cechą z nazwiskiem POGORZELSKI, oraz puncą (znak złotniczy) z głową jelenia w owalu. Wyroby Pogorzelskiego znajdują się w Muzeum Historycznym m. Krakowa, Muzeum Historycznym miasta st. Warszawy, Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum w Chrzanowie, Muzeum Rzemiosła Artystycznego  Budapeszcie, Muzeum Sztuki Złotniczej, Oddział Muzeum Kazimierza Dolnego. Są to naczynia i przybory stołowe – cukiernice, czajniki do kawy, konfeliery, solniczki, kandelabry, lichtarze, jak i niekiedy bardzo ozdobne kultowe przedmioty żydowskie. Jako ciekawostkę, można wymienić fakt, że przy niektórych wyrobach złotniczych, włączał Pogorzelski wzorem dawnych mistrzów stare numizmaty.
Z judaików sygnowanych przez Pogorzelskiego znamy przede wszystkim lampki chanukowe, a obok nich balsaminki, i należące do rzadkości srebrne futerały na tefilin. Początkowo Pogorzelski działał jeszcze w duchu późnego klasycyzmu, najczęściej jego prace nawiązują w dekoracji do baroku i rokoka. Oczywiście złotnik dobrze znał zdobnicze motywy żydowskie. Na jego wyrobach odnajdujemy antytetycznie ustawione lwy, ptaki, korony, a także miniatury Aron ha-kodesz. Lampki chanukowe z wytwórni J. Pogorzelskiego łatwo rozpoznać, chociaż każda jest inna, bowiem cechują je urozmaicone kształty naczyń na oliwę, bardzo wytworne w formie – bogata, bujna, niefrasobliwa w charakterze dekoracja, którą złotnik zdobi tylne ścianki lampek. Mamy tam i kanelowane kolumny z kwiatowymi wazonami i motywy roślinne i ornamenty rokokowe, połączone z symbolicznymi przedstawieniami. Wszystko połączone jest w oryginalną całość.