Sala „chrzanowska”
Zgromadzone tu artefakty przybliżają nieco historię miasta.
Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą z XIII w. Występują one w dokumentach z 1228 r. i 1243 r., których faksymile prezentowane są na wystawie (oryginały znajdują się w archiwum klasztoru w Staniątkach). W akcie starszym znajdujemy pierwszą wzmiankę o Chrzanowie, a w drugim – mowa jest o istnieniu kasztelani chrzanowskiej. Dokumenty te dotyczą początków historii Chrzanowa i znajdziemy w nich np. imię prawdopodobnego właściciela osady – rycerza Chociemira herbu Zadora. Nie wiemy jednak, kiedy miasto zostało lokowane i przez kogo. Natomiast w przywileju wydanym w 1500 r., przez ówczesnego właściciela Chrzanowa Piotra Ligęzę, czytamy, że było ono założone w oparciu o królewski przywilej lokacyjny prawa magdeburskiego. Było ono miastem prywatnym i pierwszymi potwierdzonymi właścicielami był właśnie ród Ligęzów herbu Półkozic. Na wystawie zobaczyć można portrety niektórych z nich, pochodzące z mauzoleum Ligęzów w Rzeszowie. Kolejnymi dziedzicami dóbr chrzanowskich byli: Dembińscy herbu Rawicz, Katarzyna z Komorowa Komorowska herbu Korczak 1ovo Grudzińska 2 ovo Lacka, Wielopolscy herbu Starykoń i Stadniccy herbu Szreniawa bez Krzyża, następnie Ossolińscy herbu Topór, Albert Kazimierz Wettin książę Sasko-Cieszyński, Karol Ludwik Habsburg, Paweł i Cezary Hallerowie herbu własnego, Jan Mieroszewski herbu Ślepowron i Wiktoria z Klosów Mieroszewska herbu Haller oraz Loewenfeldowie. Na ścianach zobaczyć można niektóre herby tych rodzin. Należy pamiętać, że były to rody szlacheckie, stąd na wystawie podziwiać można replikę pasa kontuszowego oraz kopie XVII-wiecznych zbroi rycerskich.
Cennym źródłem informacji o funkcjonowaniu miasta są księgi miejskie W jednej z gablot, prezentujemy dwie z pięciu ksiąg z lat 1908-1936, będących w posiadaniu naszego Muzeum. Niemym świadectwem dziejów są umieszczone tu tłoki pieczętne: Urzędu Gminy Miasta Chrzanowa oraz urzędu podatkowego z okresu zaboru austriackiego. Prezentowany jest tu też łańcuch, będący insygnium władzy burmistrza Chrzanowa, pochodzący z lat 1867 – 1918.
W dziejach miasta ważnym punktem obok dworu właścicieli był kościół. Pierwsza informacja o chrzanowskiej świątyni pochodzi z lat 1325-1327 z zapisów świętopietrza. Kiedy powstał kościół pw. św. Mikołaja nie wiemy. Budowla była najpierw drewniana, a później murowana. Umieszczona na ekspozycji makieta pokazuje świątynię i jej bezpośrednie otoczenie z przełomu XV/XVI w., a obok elementy wyposażenia kościoła – kielichy, pateny i inne. Uwagę zwraca drewniany krzyż, obłożny masą perłową, z figurą Jezusa z kości słoniowej, przywieziony przez Henryka Loewenfelda z Jerozolimy i podarowany przez niego parafii oraz ornat. Wśród przedmiotów o charakterze religijnym wyróżnia się późnogotycka polichromowana rzeźba drewniana, przedstawiająca św. Stanisława biskupa (interpretowanego również jako św. Marcin z Tours), datowana na koniec XV lub początek XVI w. Prezentowana była na międzynarodowej wystawie „Europa Jagiellonica 1386-1572”, wśród blisko 350 obiektów ilustrujących epokę Jagiellonów i należy do najcenniejszych eksponatów Muzeum.
Życie miasta skupiało się na Rynku. Tam toczyło się życie gospodarcze, społeczne, polityczne, kulturalne i obyczajowe. Wokół usytuowane były domy mieszkalne z warsztatami rzemieślniczymi, sklepami, gospodami i karczmami. Na Rynku znajdowały się kramy i lady kupieckie zwane sztandami. W pewnym momencie dziejowym pojawił się tam ratusz (wzmianka o nim pochodzi z 1689 r.) z więzieniem. Był drewniany i już początkiem XIX w. spłonął. Na płycie była też waga miejska, postrzygalnia sukna i klatka więzienna. W XIX w. pojawiła się studnia. Zdjęcie w tle przedstawia północno-zachodni róg Rynku z widokiem na kościół i dzwonnicę. Jest to wzmiankowana wcześniej fotografia autorstwa Natan Krieger.
Podstawą gospodarki Chrzanowa była działalność rzemieślnicza i handlowa. Pozostałością po tym są narzędzia rzemieślnicze i pamiątki cechowe: księgi, pieczecie, lada w kształcie książki, obesłania, szarfa oraz sztandar cechu rzeźników (była to najstarsza tego typu organizacja w Chrzanowie – w 1531 r. Piotr Ligęza wydał przywilej dla związku rzeźników). W mieście działali przedstawiciele różnych profesji. Byli to np. szewcy, sukiennicy, płóciennicy, garncarze, kowale, nożownicy, ślusarze, kuśnierze, czapnicy, krawcy, rzeźnicy i wielu innych.
Nad drzwiami do sąsiedniego pomieszczenia prezentujemy ślady dawnej zabudowy miasta. Znajduje się tu belka stropowa z 1789 r., z domu przy ul. Balińskiej. Miniony wygląd Chrzanowa przybliżają rysunki Jana Chwastowskiego, malarza związanego z miastem przez większą część swego życia. Urodził się w 1879 roku w pobliskich Luszowicach (dziś sołectwo), jako syn znanego budowniczego. Poza Chrzanowem spędził kilkanaście lat studiując w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a później pracując w Tarnopolu, jako nauczyciel rysunku i malarstwa. Tego samego uczył po powrocie do rodzinnego miasta w miejscowym gimnazjum. Zmarł w 1960 r. Pozostawił po sobie liczne akwarele, rysunki, pastele i gwasze, ukazujące piękno rodzimego krajobrazu przedwojennego Chrzanowa. Pod obrazami – skrzynia posagowa, z której wystaje chusta z orientalnym wzorem – must have chrzanowskich elegantek z cabańskich rodzin (istnieje tradycja wywodząca najstarsze lokalne rody miasta od Cabanów – nazwa pochodzi od słowa czoban, czaban, którą określano ludność zajmującą się pasterstwem i hodowlą bydła). Chusty z takim ornamentem świadczyły o bogactwie i pochodzeniu, odróżniały mieszkanki Chrzanowa od kobiet zamieszkujących okoliczne wsie. Strój mieszczki chrzanowskiej świetnie ilustruje obraz, będący portretem jednej z nich, Franciszki Madejowej. Ubrana jest ona w białą bluzkę, sukienny żakiet, a na głowie ma czepiec (właściwy dla mężatek). Ramiona okryte są właśnie wspomnianą chustą w orientalny wzór. Ubiór uzupełniony został biżuterią z korala, która była charakterystyczna zarówno dla stroju miejskiego jak i ludowego, okolic Chrzanowa. Ten ostatni tożsamy był z ubiorem Krakowiaków zachodnich, do której to grupy etnograficznej należała okoliczna ludność. Strój ten prezentuje obraz autorstwa Henryka Uziembły.